Nếu bạn đã có lần tới Nha Trang, chắc hẳn sẽ nhớ câu ca dao quen thuộc nhằm ca ngợi 6 món đặc sản của vùng đất xinh đẹp này: “Yến sào Hòn Nội, Vịt lội Ninh Hòa, Tôm hùm Bình Ba, Nai khô Diên Khánh, Cá tràu Võ Cạnh, Sò huyết Thủy Triều”.
Trong 6 món ăn đặc sản của người Nha Trang thì yến sào đứng vị trí đầu tiên. Điều này cho thấy yến sào là món ăn thật bổ dưỡng. Đây là một sản vật quý, mà có lẽ không phải nơi nào thiên nhiên cũng ưu ái ban tặng. Vào thời phong kiến, yến sào chỉ có vua, chúa mới được dùng.
Yến sào ở Khánh Hòa có chất lượng hơn hẳn so với yến sào ở nơi khác, bởi chim yến nơi đây không phải là chim yến nuôi mà chúng sống tự nhiên ở 30 hòn đảo lớn nhỏ thuộc Khánh Hòa. Trong đó, nổi tiếng nhất là yến sào Hòn Nội, sau đó đến hòn Sam… Vì chim yến thường làm tổ trên vách núi cao, vì thế để lấy tổ yến người ta phải dựng giàn giáo bằng tre dọc theo các vách đá.
Theo Đông y, yến sào có tác dụng bổ dưỡng cao, kích thích hệ tiêu hóa, giúp an thần, cầm máu, làm cường tráng và tạo sự dẻo dai cho sức khỏe. Yến sào thích hợp cho tất cả mọi người; với người ốm yếu, người cao tuổi, trẻ em suy dinh dưỡng thì đây là vị thuốc hỗ trợ tuyệt vời. Ngoài ra yến sào Hòn Nội còn có tác dụng giúp tăng sức đề kháng và hệ miễn dịch cho cơ thể.
Tổ yến sau khi khai thác về sẽ được chải làm sạch chất bẩn, nhặt hết lông tơ rồi được phân thành nhiều loại như: yến huyết có màu đỏ tươi, mép có viền trắng được xếp vào loại thượng hạng. Tuy nhiên, loại yến này rất hiếm gặp, thường mỗi vụ người ta chỉ thu được vài trăm tổ. Còn yến quang hay yến bạch là tổ đã được làm lại lần thứ 2, to và dày, có màu trắng trong, nặng 10 – 12g được xếp vào loại 1. Kế đến là yến thiên màu trắng đục, xanh hoặc vàng nặng từ 9-10g được xếp vào loại 2. Yến địa màu xám, hoặc đen nhạt, nặng từ 6 – 7g được xếp loại 3. Còn lại yến bã trầu màu hồng, yến mao là tổ chim mới làm lần đầu, yến xiêm là tổ dính nhiều lông nên thường ít được dùng.
Ngày nay, yến sào Hòn Nội là đặc sản được đông đảo du khách yêu thích, nó không chỉ được mua để ăn mà còn làm quà tặng cho người thân hoặc bạn bè.
Yến thường được chế biến theo nhiều cách như: chưng với đường phèn, nấu súp yến, tiềm gà ác, nấu chè với hạt sen, nấu chè với đường phèn… và trong số đó thì yến sào, yến nấu với chè hạt sen, chè đường phèn là được ưa chuộng nhất.
